Νομοσχέδιο για τη σύσταση "Εθνικού Οπτικοακουστικού Αρχείου"

Προβληματισμοί της ΕΑΕ σχετικά με το νομοσχέδιο για τη σύσταση "Εθνικού Οπτικοακουστικού Αρχείου"

Οκτώβριος 2005


 Ανακοίνωση


 

Τον περασμένο μήνα η Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας - Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το Α΄ κεφάλαιο σχεδίου νόμου με θέμα "Σύσταση Εθνικού Οπτικοακουστικού Αρχείου - Ρύθμιση θεμάτων Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας - Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης και άλλων εποπτευόμενων φορέων - λοιπές διατάξεις". Το σχέδιο νόμου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση στις 31 Αυγούστου 2005 με καταληκτική ημερομηνία για την αποστολή σχολίων, προτάσεων κ.λπ. την 9η Σεπτεμβρίου.

Έπειτα από επαφές της ΕΑΕ με ενδιαφερόμενους φορείς, διαπιστώθηκε ότι δεν προηγήθηκε καμίαεπίσημη ενημέρωση σε αυτούς πριν και κατά το διάστημα της δημόσιας διαβούλευσης.

Σχετικά με το νομοσχέδιο για την ίδρυση του "Εθνικού Οπτικοακουστικού Αρχείου" (ΕΟΑ) το Δ. Σ. της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας θα ήθελε να επισημάνει μια σειρά ζητημάτων, όπως:

1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΟΡΕΑ

Αντιλαμβανόμαστε την ανάγκη σύστασης ενός εξειδικευμένου φορέα ως προς προς τη διαχείριση του ειδικού υποστρώματος και γενικά τους υλικούς φορείς στους οποίους είναι καταγεγραμμένο του υλικό για τη διατήρηση και διαφύλαξη της οπτικοακουστικής κληρονομιάς. Θεωρούμε όμως ότι ένας τέτοιος φορέας, με εθνικό χαρακτήρα δεν μπορεί παρά να είναι αμιγής δημόσιος και όχι να λειτουργεί με καθεστώς ιδιωτικού δικαίου, όπως προβλέπεται από το άρθρο 1 του σ.ν.. Ο ιδιωτικός χαρακτήρας του υπό ίδρυση φορέα βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με το "εθνικό" της ονομασίας και με τους εξαγγελλόμενους σκοπούς του (άρθρο 2). Εκτός αυτού, πώς μπορεί ο φορέας που αναλαμβάνει τη συλλογή, προστασία κ.λπ. ενός σημαντικού τμήματος της "ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας" να είναι ιδιωτικού χαρακτήρα, τη στιγμή που, σύμφωνα με το Σύνταγμα (άρθρο 24), η προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος είναι υποχρέωση του Κράτους;

Γιατί προκρίθηκε η δημιουργία νέου φορέα και αγνοήθηκε ο εθνικός φορέας για τα αρχεία, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, που εκ του νόμου έχουν ήδη τις αρμοδιότητες που προβλέπονται στο σ.ν. για το ΕΟΑ, τη στιγμή μάλιστα που ο βασικός νόμος περί αρχείων (ν. 1946/1991) κάνει ιδιαίτερη μνεία στα οπτικοακουστικά αρχεία και προβλέπει τη λειτουργία Εθνικού Ευρετηρίου Αρχείων;

Γιατί αγνοήθηκε η ύπαρξη και αυτού του Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Μέσων, στους σκοπούς του οποίου συμπεριλαμβάνεται "η δημιουργία εθνικού οπτικοακουστικού αρχείου" και στο οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα για τη δημιουργία κεντρικού πληροφοριακού συστήματος για την οπτικοακουστική κληρονομιά; Δεν έχει γίνει ακόμη αντιληπτό ότι ο κατακερματισμός φορέων, έργων, πόρων οδηγεί σε σπατάλη δυνάμεων και αναποτελεσματικότητα ενεργειών;

Ιδιαίτερη ανησυχία μας προξενεί η εξαιρετική ασάφεια σχετικά με τη διάρθρωση του φορέα, τις αρμοδιότητες των διευθύνσεων, τμημάτων και υπηρεσιών και τους ειδικότερους σκοπούς και δραστηριότητες του ΕΟΑ. Τα ζητήματα αυτά, σύμφωνα με την εξουσιοδοτική διάταξη του άρθρου 6 του σ.ν.,  θα ρυθμίζονται με Προεδρικό Διάταγμα που εκδίδεται μετά από πρόταση του εποπτεύοντος υπουργού, και των υπουργών Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης & Αποκέντρωσης και Οικονομίας και Οικονομικών. Με άλλα λόγια, ως συνήθως, το Κοινοβούλιο υποκαθίσταται στη νομοθετική του δραστηριότητα από υπουργούς που εκδίδουν Προεδρικά Διατάγματα.

Η ίδια ασάφεια υπάρχει και σε ό,τι αφορά τα επιστημονικά προσόντα και το ιδιαίτερο προφίλ των μελών του Δ.Σ. (το οποίο ελέγχεται ασφυκτικά από το εποπτεύον υπουργείο), του διευθύνοντος συμβούλου, αλλά και τους κλάδους, τα προσόντα κ.λπ. του επιστημονικού προσωπικού που θα στελεχώσει το φορέα, ζωτικής σημασίας για το έργο της διατήρησης και διαφύλαξης αυτού του σημαντικού τμήματος της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Σε σχέση με τα πιο πάνω, θα θέλαμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

α) Γιατί τα ζητήματα αυτά, που είναι και η ουσία της λειτουργίας του ΕΟΑ, δεν ορίστηκαν με την ίδιασαφήνεια με την οποία διευκρινίζεται στο σ.ν. ότι το ΕΟΑ δεν ανήκει στο δημόσιο ούτε στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, υπάγεται στις διατάξεις περί ανωνύμων εταιρειών, λειτουργεί κατά τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας, συστήνει ή συμμετέχει σε εταιρείες και κοινοπραξίες οποιασδήποτε μορφήςκ.λπ.; Προχειρότητα ή σκοπιμότητα;

β) Θεωρούμε ότι ο προσανατολισμός του φορέα έχει ιδιαίτερη σημασία και σε ό,τι αφορά τιςπροτεραιότητες για την επιλογή των οπτικοακουστικών έργων που θα συντηρούνται και θα αποκαθίστανται. Με ποιο κριτήριο θα επιλέγονται τα έργα αυτά: με βάση την εμπορική τους αξία ή για πολιτιστικούς, ερευνητικούς, εκπαιδευτικούς σκοπούς; Προβλέπεται η καταβολή αντιτίμου για την πρόσβαση στο υλικό του ΕΟΑ και αν ναι, η τιμολογιακή πολιτική θα είναι ίδια για τη χρήση για ερευνητικούς - επιστημονικούς σκοπούς, από τη μια, και για την κάθε είδους εμπορική χρήση και εκμετάλλευση, από την άλλη;

Οι φόβοι μας σχετικά με τον προσανατολισμό του φορέα ενισχύονται και από τις δηλώσεις του υπουργού  Επικρατείας κ. Θεόδωρου Ρουσόπουλου (23 Αυγούστου 2005), ότι το ΕΟΑ θα διατηρεί το υλικό του "σεψηφιοποιημένη μορφή", τα οπτικοακουστικά έργα θα είναι διαθέσιμα στο Internet, απ' όπου "κάθε ενδιαφερόμενος θα μπορεί να αγοράζει υλικό".

2. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

Παρόλο που το θέμα της πνευματικής ιδιοκτησίας φαίνεται να καλύπτεται -εν μέρει- από το άρθρο 8 του σ.ν., η όλη διατύπωση του νομοσχεδίου καθιστά, πιστεύουμε, αναγκαία τη διευκρίνιση ορισμένων βασικών ζητημάτων, όπως:

2.1. Διευκρίνιση του υποχρεωτικού ή μη χαρακτήρα της κατάθεσης στο ΕΟΑ αντιγράφων και πρωτοτύπων έργων προστατευόμενων από τη νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Τι προβλέπεται ειδικότερα για τα παλαιότερα οπτικοακουστικά έργα;

2.2. Ποιοι θα είναι οι συγκεκριμένοι όροι και κανόνες διαχείρισης, επεξεργασίας, πρόσβασης και αξιοποίησης του οπτικοακουστικού υλικού που θα συγκεντρώνει το ΕΟΑ, δεδομένης μάλιστα της πολυπλοκότητας του ζητήματος (προκειμένου περί έργων ήχου, κινούμενης εικόνας κ.λπ., τα δικαιώματα ανήκουν σε πολλούς δικαιούχους);

2.3. Τι θα ισχύσει για τις βάσεις δεδομένων (μεταδεδομένα) που τεκμηριώνουν το οπτικοακουστικό υλικό και δημιουργήθηκαν από τους φορείς που θα πρέπει να καταθέσουν αντίγραφα του υλικού τους στο ΕΟΑ;

2.4. Για την  αξιοποίηση των αντιγράφων από τα αρχεία των πιο πάνω φορέων θα ζητείται από το ΕΟΑ άδεια των φορέων αυτών και των δικαιούχων των πνευματικών δικαιωμάτων;

2.5. Για την αξιοποίηση των αντιγράφων ή πρωτοτύπων του αρχείου της ΕΡΤ θα ζητείται από το ΕΟΑ άδεια της ΕΡΤ;

3. ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ.6 του σ.ν., η Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας "εκχωρεί στο Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο το οπτικοακουστικό αρχείο που κατέχει, το σύνολο των δικαιωμάτων της επ' αυτού και τα φυσικά μέσα καταγραφής, στα οποία είναι αποτυπωμένο". Σχετικά με την πιο πάνω διάταξη θα είχαμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

α) Το αρχείο της ΓΓΕ αποτελεί δημόσιο αρχείο και ως τέτοιο υπόκειται στην εποπτεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους.

β) Σε ποια διάταξη νόμου βασίζεται και πώς τεκμηριώνεται το δικαίωμα της ΓΓΕ να εκχωρεί το δημόσιο αυτό αρχείο σε τρίτο φορέα και μάλιστα ιδιωτικού χαρακτήρα; Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, αν το οπτικοακουστικό αυτό αρχείο είναι διατηρητέο στο διηνεκές και έχει ακόμη υπηρεσιακή χρησιμότητα για τη Γενική Γραμματεία, επομένως δεν μπορεί να εκχωρηθεί σε τρίτο. Αν δεν έχει πλέον υπηρεσιακή χρησιμότητα, τότε πρέπει υποχρεωτικά να εισαχθεί στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

γ) Το αρχείο αυτό, περνώντας στο ΕΟΑ, ιδιωτικό φορέα που δεν ανήκει στο δημόσιο ούτε στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, παύει να αποτελεί δημόσιο αρχείο και ως εκ τούτου δεν υπόκειται πλέον στην εποπτεία των Γ.Α.Κ., δε πρόσβαση σε αυτό δεν διέπεται από τις διατάξεις που ισχύουν για τα δημόσια αρχεία και επιπλέον το αρχείο δεν εξαιρείται από τις διατάξεις της οδηγίας για την περαιτέρω χρήση (εμπορική εκμετάλλευση) της πληροφορίας του δημόσιου τομέα.

4. ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΡΤ

Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 7 η ΕΡΤ ΑΕ χορηγεί στο ΕΟΑ αντίγραφα των οπτικοακουστικών έργων του αρχείου της και δύναται να παραδίδει στο ΕΟΑ και πρωτότυπα οπτικοακουστικών έργων που βρίσκονται στην κατοχή της, σε περιπτώσεις όπου οι συνθήκες φύλαξης και συντήρησης των έργων στο ΕΟΑ κρίνονται προτιμότερες από τεχνικοοικονομικής απόψεως. Στην περίπτωση αυτή, η φύλαξη, συντήρηση κ.λπ. γίνεται έναντι εύλογου τιμήματος", που αποδίδει η ΕΡΤ ΑΕ στο ΕΟΑ.

Φοβούμεθα ότι τα περί παράδοσης πρωτοτύπων κ.λπ. δεν είναι παρά μια προδιαγραφόμενη περαιτέρω απαξίωση του Μουσείου - Αρχείου της ΕΡΤ. Ειδικότερα:

α) Το αν οι συνθήκες φύλαξης, συντήρησης κ.λπ. θα είναι οι κατάλληλες εξαρτάται από την κρατική πολιτική απέναντι στον εθνικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα και το αρχείο του.

β) Τι επιχορηγήσεις, προσωπικό, χώροι φύλαξης έχουν εξασφαλιστεί μέχρι σήμερα και ποια ήταν η τύχη των σχετικών εισηγήσεων των υπευθύνων του Αρχείου;

γ) Η μέχρι τώρα εμπειρία δείχνει ότι η απαξίωση ενός φορέα πολιτιστικής κληρονομιάς - και όχι μόνο - είναι το πρώτο βήμα για την ιδιωτικοποίηση, άμεση ή έμμεση, αυτής της κληρονομιάς.

δ) Σε ό,τι αφορά το αντίτιμο (το οποίο, σημειωτέον, προέρχεται από τις εισφορές των Ελλήνων φορολογουμένων), με ποια κριτήρια θα καθορίζεται το "εύλογο"; Εξάλλου, γιατί να μην παρέχεται δωρεάνη φύλαξη, συντήρηση κ.λπ. του υλικού του οπτικοακουστικού αρχείου του εθνικού ραδιοτηλεοπτικού φορέα;

Οι πιο πάνω προβληματισμοί της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας, του επιστημονικού συλλόγου που συσπειρώνει στις τάξεις του Έλληνες αρχειονόμους, συντηρητές, ειδικούς της τεκμηρίωσης, ιστορικούς και ερευνητές, προβληματισμοί τους οποίους συμμερίζονται και πολλοί ενδιαφερόμενοι φορείς, απ' όσο μπορέσαμε να διαπιστώσουμε από τις επαφές που πραγματοποιήσαμε αυτό το διάστημα, επιβάλλουν μιαεπανεξέταση της φιλοσοφίας και της ειδικής στόχευσης του εν λόγω νομοσχεδίου. Η ιστορία και η πολιτιστική μας κληρονομιά, το μεγαλύτερο εθνικό μας κεφάλαιο, είναι δημόσια αγαθά που δικαιούνται μια καλύτερη μεταχείριση από το κράτος.

Το Δ.Σ. της Ελληνικής Αρχειακή Εταιρείας