Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία: Διακήρυξη αρχών για την πρόσβαση στα αρχεία

Ιανουάριος 2004

 Ανακοίνωση

Η Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία (Ε.Α.Ε.) από την ίδρυσή της ασχολήθηκε σοβαρά με τα θέματα πρόσβασης στα αρχεία, συμμετέχοντας σε διεθνείς συναντήσεις του Διεθνούς Συμβουλίου Αρχείων, οργανώνοντας σεμινάρια ή ημερίδες και ενημερώνοντας την ελληνική αρχειακή κοινότητα μέσα από τις εκδόσεις της.

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Ε.Α.Ε., λαμβάνοντας υπόψη τις κατευθύνσεις του Διεθνούς Συμβουλίου Αρχείων, κυρίως τις αποφάσεις για την πρόσβαση στα αρχεία της Διεθνούς Στρογγυλής Τράπεζας (CITRA) των ετών 1997-1999, καθώς και τα ανάλογα κείμενα ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, όπως του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιθυμεί να διατυπώσει τις παρακάτω θέσεις:

• Το δικαίωμα στην πληροφόρηση δεν είναι μόνο μια επιστημονική απαίτηση αλλά και ένα ουσιαστικό πολιτικό, δημοκρατικό δικαίωμα. Σήμερα στον ευρωπαϊκό χώρο, κατά την επικρατούσα πολιτική βούληση, το δικαίωμα της πρόσβασης του κάθε πολίτη στα διοικητικά τεκμήρια τείνει να γίνει κανόνας ακόμη και από τη στιγμή της παραγωγής τους. Ο κανόνας αυτός περιβάλλεται από ένα πλέγμα ορίων και προφυλάξεων, που αποβλέπουν τόσο στην αποτελεσματική προστασία του εθνικού συμφέροντος και της εθνικής ασφάλειας κάθε χώρας όσο και στην προστασία της ιδιωτικής ζωής. Σε κάθε περίπτωση όμως οι περιορισμοί στην πρόσβαση πρέπει να ισχύουν για προσδιορισμένο από τη νομοθεσία χρονικό διάστημα.
• Για να εξασφαλίζεται το δικαίωμα στην πληροφόρηση, οι στοιχειώδεις δημοκρατικές αρχές επιβάλλουν την επί ίσοις όροις πρόσβαση όλων των ενδιαφερομένων, χωρίς διακρίσεις που σχετίζονται με το φύλο, το χρώμα, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική προέλευση, τα αξιώματα, την οικονομική θέση κλπ.
• Σεβόμαστε τις πρακτικές των κρατικών αρχειακών υπηρεσιών (Γενικών Αρχείων του Κράτους, Ιστορικού Αρχείου ΥΠ.ΕΞ., Αρχεία φορέων Υπουργείου Εθνικής Άμυνας κ.ά.) που στοχεύουν να διασφαλίσουν το σύνολο των τεκμηρίων που παρήγαγε το δημόσιο, εφαρμόζοντας την κείμενη νομοθεσία για τους όρους πρόσβασης σε αυτάταυτόχρονα θεωρούμε χρέος μας να διατυπώνουμε τις απόψεις μας και να εισηγούμαστε τροποποιήσεις, όταν εκτιμούμε ότι το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο δεν εφαρμόζεται ή δεν επαρκεί για την εξασφάλιση των δημοκρατικών αρχών πρόσβασης.
• Στις περιπτώσεις που υπάρχουν αρχεία κλειστά πέραν της τριακονταετίας που καθορίζει ο ν. 1946/1991 των Γενικών Αρχείων του Κράτους και οι διεθνείς πρακτικές, οι παραπάνω κρατικές αρχειακές υπηρεσίες οφείλουν, στο πλαίσιο μιας διατυπωμένης εθνικής πολιτικής πρόσβασης, να ενημερώνουν το κοινό ποιες είναι οι κατηγορίες κλειστών αρχείων και για πόσο χρονικό διάστημα. Ταυτόχρονα πρέπει να παρέχουν στους ενδιαφερόμενους τη δυνατότητα να συμβουλεύονται τα σχετικά εργαλεία έρευνας, τα οποία οφείλουν να συντάσσουν ανεξαρτήτως από τους όρους πρόσβασης στο αρχειακό υλικό.
• Η Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία εκφράζει τον προβληματισμό της για τους περιορισμούς πρόσβασης, που θα μπορούσαν να θέσουν νομικές ρυθμίσεις ή συστάσεις κρατικών υπηρεσιών στον ευαίσθητο χώρο των ιδιωτικών ιδρυμάτων και των Αρχείων των πολιτικών προσωπικοτήτων, τα οποία έχουν αποφασίσει μια πιο φιλελεύθερη πολιτική πρόσβασης στα τεκμήριά τους, πάντοτε βεβαίως μέσα στο πλαίσιο των νόμων και των αρχών της προστασίας της εθνικής ασφάλειας, του δημόσιου συμφέροντος και του ιδιωτικού απορρήτου.
• Σύμφωνα με τα παραπάνω, η Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία εκτιμά ότι πρέπει να υιοθετηθεί ένα σύγχρονο νομικό πλαίσιο το οποίο:

1. Θα εξειδικεύει τη γενική διάταξη του άρθρου 42 του ν. 1946/1991 των Γενικών Αρχείων του Κράτους για τη μελέτη του αρχειακού υλικού και την υποχρεωτική διάθεσή του μετά την παρέλευση των χρονικών ορίων ασφαλείας.

2. Θα ρυθμίζει την ουσιαστική οικονομική ενίσχυση των κρατικών αρχειακών υπηρεσιών ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στο έργο τους.

3. Θα αναθέτει σε ειδική ανεξάρτητη Αρχή τον έλεγχο για τη σωστή εφαρμογή της αρχειακής νομοθεσίας, Αρχή στην οποία θα μπορεί να προσφεύγει κάθε πολίτης όταν θεωρεί ότι περιορίζονται αδικαιολόγητα τα δικαιώματά του στην πληροφόρηση.

4. Θα επιβάλλει σε όλες τις αρχειακές υπηρεσίες να δημοσιοποιούν τις κατηγορίες του αρχειακού υλικού, για τις οποίες υπάρχει περιορισμός στην πρόσβαση, και να διαθέτουν στο κοινό ενημερωμένα εργαλεία έρευνας, ώστε να καθίσταται γνωστό το περιεχόμενο των συλλογών τους.

5. Θα καθορίζει, ανάλογα με το είδος των τεκμηρίων, ανώτατο ή ανώτατα χρονικά όρια περιορισμού στην πρόσβαση, πέραν των οποίων οι κλειστές κατηγορίες αρχειακού υλικού θα αποδίδονται υποχρεωτικά για μελέτη, εφόσον δεν έχει προηγηθεί νωρίτερα αποχαρακτηρισμός τους.

• Παρατεταμένα όρια κλειστών και απόρρητων αρχείων, διακρίσεις, αποκλεισμοί και ιδιαίτερες προφυλάξεις στην πρόσβασή τους, υπό το πρόσχημα της προστασίας του εθνικού συμφέροντος ή της εθνικής ασφάλειας, ακυρώνουν στην πράξη τα βασικά δικαιώματα του πολίτη στην ενημέρωση, τη συμμετοχή του στις αποφάσεις και τον δημοκρατικό έλεγχο. Το ζήτημα αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα στις μέρες μας, καθώς, κάτω από το βάρος και τις επιλογές της διεθνούς πολιτικής συγκυρίας, οι εξουσιαστικοί μηχανισμοί, ακόμη και σε ορισμένες δημοκρατικές, ανοικτές κοινωνίες, αποπειρώνται να επιβάλλουν περιορισμούς στην πληροφόρηση και πρακτικές κοινωνικής χειραγώγησης και ελέγχου των πολιτών.

Οι θέσεις αυτές συζητήθηκαν και αποφασίστηκαν από το Διοικητικό Συμβούλιο της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας (Ε.Α.Ε.) με αφορμή τη «Διακήρυξη Αρχών σχετικά με την κατοχή εγγράφων του Υπουργείου Εξωτερικών από ιδιώτες και ιδιωτικούς οργανισμούς», η οποία κοινοποιήθηκε από την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών σε όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς.

Πρόκειται για κείμενο που προτάθηκε από την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών της χώρας μας στη συνάντηση των Διευθυντών των Αρχείων των Υπουργείων Εξωτερικών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έγινε στη Σύρο, 15-16 Μαΐου 2003, στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και υιοθετήθηκε ομόφωνα ως «Διακήρυξη αρχών» (Statement of principles) από τους συμμετέχοντες, με τον τίτλο Η κατοχή τεκμηρίων των Υπουργείων Εξωτερικών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης από ιδιώτες και ιδιωτικούς οργανισμούς (The possession of documents from the Ministries of Foreign Affairs of the member-states of European Union by individuals and private organizations).

Αντικείμενο της Διακήρυξης του Ιστορικού Αρχείου του ΥΠ.ΕΞ. αποτελεί ο καθορισμός μιας κοινής πολιτικής πρόσβασης σε αρχειακό υλικό που έχει μεν παραχθεί από λειτουργίες των Υπ. ΕΞ των κρατών-μελών της Ε.Ε. αλλά βρίσκεται στην κατοχή διαφόρων ιδιωτικών φορέων ή φυσικών προσώπων.