Επιτροπή κοινωνικών αρχείων

Η Επιτροπή κοινωνικών αρχείων πραγματοποίησε στις 30 Μαρτίου 1991 μια πρώτη διερευνητική συνάντηση με παρόντα πέντε ενδιαφερόμενα μέλη της εταιρείας.

Η ιδιαιτερότητα της Επιτροπής σε σχέση με εκείνη των ιδιωτικών αρχείων συνίσταται στο γεγονός της έλλειψης αρχειακών κέντρων στους κοινωνικούς θεσμούς. Η Επιτροπή αποδέχθηκε σαν πρόγραμμα-πλαίσιο το κείμενο της σχετικής πρότασής μας προς την ΟΤΟΕ (βλ. περιοδικό ΓΑΚ), το οποίο αναφέρεται στον τομέα της αυτοδιαχείρισης και του συνδικαλισμού (Συνεταιρισμοί, Ασφαλιστικά Ταμεία, Συνδικαλιστικές οργανώσεις, Επιμελητήρια) και αποφάσισε τη διαμόρφωση λεπτομερειακού προγράμματος σύμφωνα με τις διαιτερότητες του κάθε κλάδου (όπως η έκδοση ενημερωτικού φυλλαδίου). Υπογραμμίσθηκε η στρατηγική σημασία του αρχείου της ΓΣΕΕ για την αξιοποίηση του οποίου έχει γίνει πρότασή μας που εγκρίθηκε ήδη από την Ε.Γ. της ΓΣΕΕ με τίτλο "Ιστορική μνήμη και συνδικαλιστική συγκρότηση".

Επίσης στα πλαίσια των δραστηριοτήτων της Επιτροπής, έγινε επίσκεψη και συζήτηση στο Εργατικό Κέντρο Βόλου και, με τη συνεργασία της Λίτσας Μπαφούνη, στο Εργατικό Κέντρο Πειραιά, που διαθέτει Ιστορικό Αρχείο.

Επιτροπή κοινωνικών αρχείων

Η Επιτροπή Κοινωνικών Αρχείων συγκεντρώνει ένα μικρό αλλά αποφασιστισμένο αριθμό ενδιαφερομένων. Στον αρχικό πυρήνα προστέθηκαν οι ακόλουθοι:

1) Θ. Καλαφάτης, καθηγητής στην Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή Πειραιά, συγγραφέας εκτεταμένης ιστορικής μελέτης για τη σταφιδοκαλλιέργεια στην πέριοχή της Αιγιαλείας.

2) Βάσιας Τσοκόπουλος, ιστορικός - ερευνητής, υπεύθυνος του προγράμματος Ιστορικού Αρχείου της Ομοσπονδίας Οικοδόμων.

3) Έφη Αβδελά, ιστορικός, συγγραφέας μελετών και καθηγήτρια Πανεπιστημίου.

4) Κ. Παπαθανασόπουλος, ιστορικός, συγγραφέας μελετών για την ελληνική ατμοπλοϊα και διευθυντής του Τμήματος Νεοελληνικής Κοινωνίας.

5) Νάσια Γιακωβάκη, πτυχιούχος ιστορικό, αρχειονόμος στα Γ.Α.Κ.

Από τη σύσταση της Επιτροπής πραγματοποιήθηκαν τέσσερις συναντήσεις εργασίας: (30/3/1991 στο αρχείο του Σ.Υ.Ε.Τ.Ε., 26/9/1991 στα γραφεία του Εργατικού Κέντρου Πειραιά, 6/12/1991 στα γραφεία της Ο.Τ.Ο.Ε. και 23/1/1992 στα γραφεία της Γ.Σ.Ε.Ε.).

Έγινε προσπάθεια να συνδυασθούν οι συναντήσεις εργασίας με επισκέψεις αρχείων στο χώρο των κοινωνικών θεσμών, όπως για παράδειγμα στο Ε.Κ. Πειραιά, όπου ξεκίνησε μια διαδικασία συνεργασίας του Ε.Κ. και της Ανωτάτης Βιομηχανικής Πειραιώς, με ευθύνη του Θ. Καλαφάτη. Επίσης πργματοποιήθηκε επίσκεψη στα αρχεία του Ε.Κ. Βόλου και σύσκεψη με το προεδρείο στην οποία έλαβαν μέρος ο Β. Νίκου, η Αίγλη Δημόγλου και ο συντονιστής της Επιτροπής. Το πρόγραμμα της Επιτροπής καλύπτει τόσο τα συνδικαλιστικά, όσο και τα συνεταιριστικά αρχεία, όπως επίσης και εκείνα των οργανισμών ασφάλισης των εργαζομένων. Έτσι έγιναν θετικές επαφές με την ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ., όπως επίσης διασωστική εκκαθάριση του αρχείου του Ταμείου Συντάξεων των υπαλλήλων της Ε.Τ.Ε. Η σημαντικότερη προσπάθεια όμως επικεντρώθηκε στο πρόγραμμα των συν δικαλιστικών αρχείων της Γ.Σ.Ε.Ε. Αναφέρουμε ότι στα πλαίσια της Επιτροπής μπόρεσε να ξεκινήσει μια προσπάθεια στήριξης του προγράμματος Ιστορικού Αρχείου της Ομοσπονδίας Οικοδόμων.

Σκοπός της Επιτροπής είναι να συντάξει σύντομα Οδηγό Κινωνικών Αρχείων.

Μόνιμος στόχος μας είναι η δημιουργία πλέγματος ανάμεσα στον κόσμο των κοινωνικών θεσμών και πρώτα απ' όλα των συνδικαλιστικών και των πανεπιστημικών ερευνητών. Η ελλειψη σοβαρών και συνεχών σχέσεων ανάμεσα στους δύο αυτούς χώρους αποτελεί σημαντική τροχοπέδη τόσο για την ιστορική έρευνα, όσο και για τη συγκρότηση των ανθρώπων εκείνων που ασχολούνται με τους κοινωνικούς θεσμούς σήμερα. Η πρόσφατη εμφάνιση θεσμών όπως το Ινστιτούτο Εργασίας της Γ.Σ.Ε.Ε. είναι μια ελπιδοφόρα τακτική για τη δημιουργία πυρήνων εργασιας συνδικαλιστών και ερευνητών.

Υπενθυμίζουμε πως η Επιτροπή Κοινωνικών Αρχείων σε συνεργασία με την Ο.Τ.Ο.Ε. έδωσε συνέντευξη τύπου (βλ. Αρχειακά Νέα αρ. 4) για τον νέο νόμο των Γ.Α.Κ. Η εκδήλωση αυτή υπήρξε η μοναδική πάνω στο θέμα.

Επιτροπή ιδιωτικών αρχείων

Η Επιτροπή ιδιωτικών αρχείων κλείνει σε λίγο καιρό ένα χρόνο λειτουργίας. Στην τρίτη συνεδρίασή μας στις 30 Οκτωβρίου 1991 (οι δύο προηγούμενες έγιναν 10 Φεβρουαρίου και 24 Απριλίου και είχαν μεγάλη συμμετοχή σε αντίθεση με την τελευταία) μετά από αρκετή συζήτηση αποφασίσαμε παρόλα τα αρνητικά δεδομένα να συνεχίσουμε και να μην παραδώσουμε τα όπλα. Είχαμε στείλει τον περασμένο Ιούνιο μία επιστολή συνοδευόμενη από ένα ερωτηματολόγιο σε 80 περίπου φορείς που ενδεχομένως είχαν ιδιωτικά αρχεία (ο κατάλογος αποδεκτών δεν περιελάμβανε επιχειρήσεις, αλλά βιβλιοθήκες, μουσεία, συλλόγους) και περιμέναμε με κάποια επιφυλακτικότητα ομολογουμένως την ανταπόκριση στην πρόσκλησή μας. Η διορία που είχαμε δώσει για να μας απαντήσουν ήταν τέλη Σεπτεμβρίου του 1991. Σήμερα έχουμε στα χέρια μας δέκα τέσσερις απαντήσεις: 1) Ακαδημία Αθηνών ΚΕΙΝΕ, 2) Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, 3) Γ.Α.Κ., 4) Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, 5) Δημόσια Βιβλιοθήκη Μηλεών, 6) Δημόσια Βιβλιοθήκη Ζαγοράς, 7) Ε.Λ.Ι.Α., 11) Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 12) Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών - Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 13) Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο Μέλπως Μερλιέ, 14) Πολεμικό Μουσείο.

Οι υπόλοιποι μας αγνόησαν είτε αδυνατούν λόγω φόρτου εργασίας και όγκου υλικού να μας ενημερώσουν (π.χ. Μουσείο Μπενάκη). Τα συμπεράσματα που βγάλαμε από αυτή τη συγκεκριμένη προσπάθειά μας είναι τουλάχιστον αποκαρδιωτικά. Διαπιστώσαμε ότι χωρίς προσωπική επαφή και πίεση δεν επιτυγχάνονται πολλά πράγματα και ότι συμφέροντα επαγγελματικά και τακτικής είναι υπαρκτά. Παρόλα αυτά, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε με ό,τι έχουμε στα χέρια μας σε μια καταγραφή στην πιο απλοποιημένη της μορφή, για ν' αποτελέσει έστω ένα χωρίς ιδιαίτερες αξιώσεις πρώτο πυρήνα. Θα πρέπει να ειπωθεί ότι η δουλειά αυτή θα καταλήξει δυστυχώς να γίνει από 1-2 ανθρώπους, για λόγους διαθεσιμότητας, αποστάσεων, συντονισμού κλπ.

Με αυτή την ευκαιρία, θα ήθελα να πω δύο λόγια για το θεσμό των επιτροπών. Κατά τη γνώμη μου, είναι μεγάλη πλάνη να νομίζουμε ότι μπορούν να δραστηριοποιηθούν μέλη με τη συμμετοχή τους σε μία επιτροπή. Τελικά, ό,τι δεν είναι υποχρεωτικό ή αμοιβόμενο ή έχει επιπτώσεις στην προσωπική μας προβολή πολύ δύσκολα μας κινητοποιεί. Πρέπει να έχει κανείς μεγάλο "ψώνιο" για να αφιερώνει το χρόνο και τις δυνάμεις του στη δουλειά μιας ομάδας. Καθοριστικό βέβαια είναι και το αντικείμενο μιας επιτροπής, καθώς και ο τρόπος συμμετοχής και προσφοράς που επιτρέπουν λιγότερο ή περισσότερο συλλογικότητα και σωστό συντονισμό. Με τι όμως μπορεί ν' αντικατασταθεί αυτό το σχήμα και ποια η συνταγή της σωστής λειτουργίας του, αν υπάρχει; Τι προτείνουν τα μέλη της Ε.Α.Ε. για να ενεργοποιηθούν, να έχουν ουσιαστική συμμετοχή στις δραστηριότητές της και να δώσουν δημιουργική πνοή στο έργο της;

Επιτροπή προφορικής ιστορίας

Η Επιτροπή προφορικής ιστορίας πραγματοποίησε την πρώτη της συνάντηση στις 30 Μαρτίου 1991. Στην πρώτη αυτή συνεδρίαση συμμετείχαν οι: Δρόσος Κωνσταντέλλος, Ντίνα Αδαμοπούλου, Δήμητρα Σαμίου, Αλέκα Μπουτζουβή-Μπανιά, Riki von Riki von Boeschoten, Θάνα Πιερρομπόνη, Μαρία Πολίτου, Κατερίνα Καρβελά, Φλώρα Αναστασίου, Αντώνης Λιάκος, Μιχάλης Βαρλάς και Μαρία Σταμπουλόγλου.

Στη συνάντηση έγινε μια γενική ενημέρωση και γνωριμία των συμμετασχόντων, κατά την οποία εκφράστηκαν και εκτέθηκαν οι γνώσεις τους και οι εμπειρίες τους σχετικά με το αντικείμενο της προφορικής ιστορίας και οι λόγοι της συμμετοχής τους στην Επιτροπή.

Με εξαίρεση τους κ.κ. Αντώνη Λιάκο, Riki von Boeschoten και Αλέκα Μπουτζουβή, οι οποίοι είχαν μια γνώση του αντικειμένου, οι περισσότεροι δήλωσαν ότι έδειξαν ενδιαφέρον συμμετοχής, επειδή σε διάφορα στάδια της ενασχόλησής τους με την ιστορία, είτε επαγγελματικά είτε ερευνητικά, παρουσιάστηκε η ανάγκη συλλογής προφορικών μαρτυριών και έκριναν τη συμμετοχή τους στην επιτροπή ως ευκαιρία για κάποιον απαραίτητο θεωρητικό και πρακτικό εξοπλισμό.

Κατά τη συζήτηση διαπιστώθηκαν: α) ο συσχετισμός ανάμεσα στην προφορική ιστορία και τη συλλογική μνήμη, β) η ανάγκη για την ανάπτυξη της προφορικής ιστορίας ως ιστορικής κατεύθυνσης, γ) η διάκριση ανάμεσα στην προφορική μαρτυρία και την προφορική ιστορία, δ) η σχέση "διάστασης" για διάφορα γεγονότα που πολλές φορές υπάρχει ανάμεσα στις απόψεις της επίσημης ακαδημαϊκής ιστορικής παραγωγής και της αντίληψης του κόσμου γι' αυτά, ε) ο προνομιακός ελλαδικός χώρος (για την προφορική ιστορία).

Επειδή τέθηκε το ζήτημα κάποιας βιβλιογραφικής ενημέρωσης για την εισαγωγή στο αντικείμενο, προτάθηκε η μελέτη του βιβλίου του Thomson "The voice of the past".

Αποφασίστηκε να γίνει νέα συνάντηση την 1/6/1991, η οποία θα έχει χαρακτήρα σεμιναρίου, την οργανωτική ευθύνη του οποίου ανέλαβε η κα Αλέκα Μπουτζουβή.

Επιτροπή προφορικής ιστορίας: Ένα χρόνο μετά...

Στις 30 Μαρτίου 1991 πραγματοποιήσαμε την πρώτη συνάντηση της Επιτροπής Προφορικής Ιστορίας με βασικό σκοπό τη γνωριμία και αλληλοενημέρωση όλων όσοι δηλώσαμε συμμετοχή σ' αυτήν. Ανταλλάξαμε σκέψεις, συζητήσαμε σχετικά με τα ενδιαφέροντα και τις δραστηριότητές μας, καταθέσαμε τις γνώσεις και τις εμπειρίες μας όσον αφορά στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Η συζήτηση, όπως ήταν φυσικό άλλωστε, ανέδειξε τα κενά που έπρεπε να καλύψουμε και μας οδήγησε σε συγκεκριμένες διαπιστώσεις. Επέβαλε τις προτεραιότητες και, ως ένα βαθμό, καθόρισε τον τρόπο με τον οποίο έπρεπε να οργανώσουμε στη συνέχεια τη λειτουργία μας. Αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε με το κλασικό στο είδος του βιβλίο του Paul Thomson The Voice of the Past: Oral History. Το βιβλίο φωτοτυπήθηκε και μοιράσθηκε σε όλα τα μέλη, προκειμένου να αρχίσει ένας ουσιαστικός διάλογος μεταξύ μας. Την πρωτοβουλία για τη φωτοτυπική αναπαραγωγή και αποστολή της βιβλιογραφίας ανέλαβε η Κατερίνα Καρβελά. Τέλος, ορίσθηκε το θέμα, η εισηγήτρια και η ημερομηνία της επόμενης συνάντησης.
Δεύτερη συνάντηση: 1 Ιουνίου 1991
Εισήγηση της Αλέκας Μπουτζουβή-Μπανιά, με θέμα "Προφορική Ιστορία: μια επαναπροσέγγιση. περιεχόμενο κι στρατηγικές". Ο βασικός στόχος αυτής της εισήγησης ήταν η εισαγωγή στο ιστορικό περιεχόμενο της προφορικής ιστορίας, στα μεθοδολογικά εργαλεία, στις δυνατότητες και εφαρμογές της. να θέσει, δηλαδή, όσο το δυνατόν περισσότερα προβλήματα προκειμένου να διευκολυνθεί ο διάλογος.

Προτάθηκε νέα βιβλιογραφία, φωτοτυπήθηκε και μοιράσθηκε.

Προγραμματίσθηκε η επόμενη συνάντηση.

Τρίτη συνάντηση: 7 Σεπτεμβρίου 1991

Εισήγηση της Riki von Boeschoten, με θέμα: "Σχεδιασμός και υλοποίηση ενός προγράμματος προφορικής ιστορίας. Η περίπτωση των Γρεβενών". Η εισηγήτρια αναφέρθηκε συνοπτικά στα πρώτα στάδια της έρευνάς της: α) Σχεδιασμός του ερευνητικού προγράμματος.
β) Διεξαγωγή της έρευνας (ερωτηματολόγιο - συνέντευξη - δείγμα κλπ.), προκειμένου ν' αναδείξει ορισμένα από τα προβλήματα που αντιμετώπισε.

Μας γνωστοποιήθηκε ότι και στα Αρχεία του Νομού Αργολίδας συγκροτήθηκε "Ομάδα προφορικής ιστορίας".

Προστέθηκε νέα βιβλιογραφία.

Προγραμματίσθηκε η επόμενη συνάντηση.

Τέταρτη συνάντηση: 23 Νοεμβρίου 1991

Εισήγηση της Χαράς Ροβίθη με θέμα: "Προβλήματα συλλογικής μνήμης". Η εργασία αυτή υπήρξε καρπός του σεμιναρίου προφορικής ιστορίας (Πανεπιστήμιο Αθηνών) στα πλαίσια του οποίου προετοιμάσθηκε και ανακοινώθηκε. Άξονας αυτής της εισήγησης ήταν η ιστορική προσέγγιση και χρήση της έννοιας "ιστορική-συλλογική μνήμη".

Ο προβληματισμός διευρύνθηκε, η βιβλιογραφία εμπλουτίσθηκε, άλλαξε ωστόσο ο τρόπος αναπαραγωγής και διανομής της. Όσοι/ες ήθελαν κάποιο βιβλίο ή άρθρο έπρεπε να το δηλώσουν στον Μιχάλη Βαρλά, να πληρώσουν και να το πάρουν στην επόμενη συνάντηση.

Η Riki von Boeschoten μας πληροφόρησε ότι ο Paul Thompson (Director of the National Life Story Collection in London), διευθυντής και εκδότης του περιοδικού Oral History Review, έδειξε ενδιαφέρον τόσο για την Επιτροπή, όσο και για την ομάδα προφορικής ιστορίας και θέλει να του στείλουμε ένα ενημερωτικό σημείωμα στο οποίο να καταγράφονται οι δραστηριότητές μας, προκειμένου να το δημοσιεύσει στο επόμενο τεύχος του περιοδικού.

Προτάθηκε νέα βιβλιογραφία.

Σχεδιάστηκε η επόμενη συνάντηση.

Πέμπτη συνάντηση: 11 Ιανουαρίου 1992

Εισήγηση του Αντώνη Λιάκου με θέμα: "Η συγκρότηση του δημοσίου χώρου και η συλλογική μνήμη", η οποία κατατέθηκε και μοιράσθηκε.

Η Επιτροπή διευρύνθηκε με τη συμμετοχή δύο νέων μελών της, της Μαρίας Θανοπούλου και του Κρίστοφερ Σμινγκ, ενισχύοντας έτσι τη διεπιστημονική της ταυτότητα.

Προτάθηκε νέα βιβλιογραφία.

Προγραμματίσθηκε η επόμενη συνάντηση.

Ομάδα προφορικής ιστορίας

Στα πλαίσια της Επιτροπής προφορικής ιστορίας συγκροτήθηκε και στα Αρχεία του Νομού Αργολίδας στο Ναύπλιο "Ομάδα προφορικής ιστορίας". Η πρωτοβουλία ανήκει στο μέλος τη ΕΑΕ και προϊστάμενο των Αρχείων, Δημήτρη Γεωργόπουλο. Σύμφωνα με το πρακτικό, σκοπός της Ομάδας είναι "η διάσωση μαρτυριών σε οπτικοακουστικά αρχεία (άρθρα 1, 5 και 9 του 1946/91). οι μαρτυρίες θα προέρχονται από φυσικά πρόσωπα ή ομάδες φυσικών προσώπων και θα αφορούν γεγονότα που διαδραματίσθηκαν στο νομό Αργολίδας.
Το οπτικοακουστικό υλικό θα κατατίθεται υποχρεωτικά στα Αρχεία του Νομού Αργολίδας και θα εντάσσεται στις συλλογές του. Η Ομάδα θα διατηρεί στενή επαφή με επιστημονικούς φορείς (Ιστορικό Τμήμα Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία κ.ά.)

Η Ομάδα αξιοποιεί για την ενημέρωση και την εκπαίδευσή της τις μαγνητοφωνημένες εισηγήσεις και συζητήσεις που γίνονται στις συναντήσεις της Επιτροπής προφορικής ιστορίας. Το υλικό αυτό συμβάλλει στη ευαισθητοποίηση και στον προβληματισμό των μελών της. Η παράλληλη πρόσβασή τους στη σχετική βιβλιογραφία επιτρέπει τη διεύρυνση των γνώσεών τους, η οποία υλοποιείται και με τη μορφή εισηγήσεων. Μοιράζονται μεταξύ τους τη βιβλιογραφία και αναλαμβάνουν να την παρουσιάσουν στην Ομάδα.

Στις 4 και 5 Οκτωβρίου 1991 η Ομάδα προσκάλεσε την Αλέκα Μπουτζουβή-Μπανιά να επισκεφθεί το Αρχείο Ναυπλίου προκειμένου να συζητηθούν θέματα που ενδιαφέρουν και απασχολούν την Ομάδα. Έτσι ξεκίνησε ο σχεδιασμός ενός προγράμματος προφορικής ιστορίας για τις προσφυγικές γειτονιές στη συνοικία του Ναυπλίου Πρόνοια. Επισημάνθηκε η ανάγκη σκιαγράφησης του ιστορικού πλαισίου της Πρόνοιας ως τόπου εγκατάστασης των προσφύγων πριν και μετά την επανάσταση του 1821 ως και το πρόσφατο προσφυγικό ρεύμα των Ρωσοποντίων του 1935. Στο ερευνητικό αυτό πρόγραμμα εντάχθηκε και η διερεύνηση των σχέσεων του πληθυσμού της Πρόνοιας με το εργοστάσιο κονσερβοποιίας "Κύκνος" το οποίο άρχισε τη λειτουργία του το 1915.

Τα μέλη τη Ομάδας και οι τομείς τους οποίους ανέλαβαν αυτά να διερευνήσουν είναι: - Αρμάου Χουντάλα Μαρία: Στοιχεία για την ιστορία του Ναυπλίου και της Πρόνοιας κατά τον 19ο αιώνα
- Βελιώτη-Γεωργοπούλου Μαρία: Σχέδιο σύνταξης ερωτηματολογίου
- Γεωργίου Κατερίνα: Στοιχεία για τους πρόσφυγες κατά την περίοδο 1935-1940 (Δημοτικό Αρχείο Ναυπλίου)
- Γεωργόπουλος Δημήτρης: Τοπογραφικά διαγράμματα της Πρόνοιας
- Μπουτζουβή-Μπανιά Αλέκα (Συντονισμός - επιστημονική εποπτεία της Ομάδας): Συγκέντρωση του σχετικού με το Ναύπλιο και την Πρόνοια υλικού από την πρόσφατη απογραφή πληθυσμού (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία)
- Σπυροπούλου-Ηλιοπούλου Μαρία: Απογραφές στο Δημοτικό Αρχείο Ναυπλίου
- Τσαπραλής Κυριάκος: Στατιστικά στοιχεία του 19ου αιώνα